Ürtiker

Ürtiker (kurdeşen)

Ürtiker kelimesi Latincesi “Urtica” olan ısırgan otundan gelmektedir. Ciltte oluşan döküntü ısırgan otunun deride yaptığı reaksiyonu anımsattığından bu isim verilmiştir. Halk arasında “kurdeşen” olarak bilinen bu hastalıkta genelde tüm vücutta yaygın olarak görülen, ciltten hafif kabarık, sınırları genelde belirgin, farklı boyutlarda, kızarık, bazen ortası soluk olabilen döküntüler oluşur.

Akut ya da kronik seyreder

Ürtiker ve anjioödem, değişik immünolojik ve inflamatuar mekanizmaların klinik yansıması olarak ortaya çıkar. Ürtiker klasik olarak akut ve kronik olarak ikiye ayrılır. Altı haftaya kadar devam eden olgulara akut, 6 haftayı geçenlere ise kronik ürtiker adı verilir.

Ürtikerde deri belirtileri

Vücudun her yerinde görülebilen kırmızı, sert kabarıklıklardır. Büyüklükleri çok değişkendir, 1-2 mm veya geniş alanları kaplayan plaklar şeklinde olabilirler. Nadiren de olsa üzerlerinde su toplanmaları görülebilir. Genellikle hiç iz bırakmadan 24 saat içinde kaybolurlar. Kabarıklıklar genellikle kaşıntılıdır, kaşıntı geceleri artar.

Anjioödem nedir?

Dudaklar ve göz kapaklarında şiddetli şişlikler ortaya çıkabilir. Buna anjioödem denir ve anafilaktik şok belirtileri ile birlikte görülebilir Acil müdahale şarttır. Mide bulantısı, tansiyon düşüklüğü, nefes almakta zorluk oluşabilir. Anjioödem ürtikerle birlikte seyredebilir.

Ürtikerin nedenleri nelerdir?

Olguların %50’sinde neden bulunamayabilir. İlaçlar, gıdalar, gıda katkı maddeleri, implantlar, kontakt ve inhalan allerjenler sorumlu olabilir. Reaksiyon dakikalar içinde gelişir. İlaçlara karşı ortaya çıkan akut ürtiker sıktır ve genellikle klinik bulgular ilaç alındıktan sonra 36 saat içinde görülür. En sık rastlanan ilaç grubu antibiyotikler, özellikle penisilin, sefalosporin, tetrasiklin, ve sulfonamidlerdir.

Arı sokmaları, aşılar, kan ürünleri, kabuklu deniz hayvanları, balık, süt, fıstık, patates, baklagiller, kereviz, maydanoz, havuç, baharatlar, pirinç, muz, elma ve portakal da tetikleyiciler arasında sayılır. Gıdalara karşı gelişen akut ürtiker sıktır ve çoğu bildirilmemektedir. Gıda alerjilerinde besin maddesi tek başına sorumlu olabilir veya ilave edilen baharatlar katkıda bulunabilirler. Genellikle dakikalar içinde ürtiker tablosu gelişir, ancak besinin yavaş emilimi ve metabolize edilmesi sonucu saatler sonra ürtiker lezyonlarının ortaya çıktığı durumlar vardır. Nadiren, alındıktan hemen sonra egzersiz yapılırsa ürtiker oluşturan gıdalar vardır. Egzersiz ile birlikte ürtiker oluşturan gıdalar, buğday, fındık ve kabuklu deniz hayvanlarıdır.

Alerjik olmayan nedenlerle de ürtiker gelişebilir. Asetil salisilik asit, non-steroid antiinflamatuar ilaçlar, radiokontrast maddeler, plazma genişleticiler, lokal ve sistemik anestezikler araştırılmalıdır. Yine histamin gibi vazoaktif aminleri içeren peynir, balık, et, domates, ananas ve avokado veya histamin salgılatan yumurta beyazı, peynir ve çilek gibi besinler non-alerjik ürtikere neden olurlar.

İnfeksiyonlar da ürtikere neden olabilir Epstein-Barr, Hepatitis B virüs, streptokokal üst solunum yolu enfeksiyonlarının ardından gelişebilir.

Kronik ürtiker

Kabarıklıkların 6 haftadan fazla devam ettiği klinik tablolara kronik ürtiker adı verilir. Olguların %37’sine fiziksel ürtiker eşlik etmektedir. Ürtikere neden olan faktör nadiren saptanmakla birlikte, tetikleyici ajanlar araştırılır. Otoimmünitenin rol oynadığı bilinmeden önce olguların çoğu idiyopatik olarak değerlendirilmiştir.

Kronik ürtiker tipleri

• Dermografizm (yapay ürtiker): Cilde uygulanan travma sonucu ürtiker döküntülerinin oluşması,

• Basınç ürtikeri: Cilde uygulanan basınçtan yaklaşık 4-6 saat sonra genelde ağrılı olan bir derin şişlik oluşmasıdır. Örneğin uzun süre yürüme sonrası ayak tabanlarında oluşan ağrılı şişlik,

• Kolinerjik ürtiker: Vücut ısısını arttıran egzersiz, stres, sıcak duş gibi durumlar sonrasında ürtikeryal döküntü oluşması,

• Soğuk ürtikeri: Soğuk su veya hava teması ile oluşur,

• Solar ürtiker: Güneş teması ile başlayan ürtiker,

• Kontakt ürtiker: Bazı maddelerin deriye temasından dakikalar sonra ortaya çıkan ürtikeryal döküntü,

• Akuajenik ürtiker: Su ile temas sonrası oluşan ürtiker,

gibi pek çok tipi vardır.

Kronik ürtikerin nedenleri

• İlaçlar: Penislinler, aspirin ve diğer NSAİ’ler (non-immunolojik yol ile),

• Besinler ve besin katkı maddeleri: Besinlere bağlı alerjik reaksiyon ancak %3.5 oranında         saptanmıştır. Besin katkı maddeleri ise %10 sorumludur (en sık tartrazin, azo boyları, sodyum benzoat),

• Enfeksiyon ve enfestasyonlar: Viral enfeksiyonlar, diş apseleri, üriner enfeksiyonlar, safra kesesi enfeksiyonları, sinüzit, intestinal parazitozlar, kist hidatik, helikobakter pilori,

• İnhalan allerjenler: Çayır otu polenleri, küf sporları, hayvan tüyleri, ev tozu akarları, sigara dumanı, kimyasal alerjenler,

• Sistemik hastalıklar: Lupus eritematozus, Sjögren sendromu, IgM makroglobulinemi, daha ender olarak tiroid hastalıkları, lenfoma,

• Menstrüel siklus ve gebelik: Ürtiker premenstruel dönemde alevlenebilir. Eğer sadece mens sırasında ortaya çıkıyorsa progesteron veya östrojen duyarlılığından şüphe edilir,

• İmplantlar: Femura yerleştirilen metaller, metal dental protezler, dental amalgam,

Psikolojik nedenler: Depresyon ve anksiete durumlarında daha sık.

Tedavi

1-        Antihistaminik ilaçlar: Hem şikayetlerin azalması hem de tedavi amaçlı kullanılmaktadır. Kronik ürtiker vakalarında uzun süre düzenli 2’li 3’lü kombinasyonlar halinde kullanılır.

2-        Sistemik steroid tedavisi, akut ürtikerde kontrendikasyon yoksa mutlaka kullanılmalıdır.

3-        İmmunsupresif ilaçlar kronikleşmiş inatçı vakalarda tercih edilir. 3-6 aylık kullanımlar yeterli olabilmektedir.

4-        Ürtiker aşısı son dönemlerde kullanılan yeni bir tedavi protokolüdür. Ayda bir, her iki kola injeksiyonla hastaların ürtiker atakları engellenmeye çalışılır.